پژوهش های حقوق اقتصادی و تجاری

پیوندهای مفید

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پرسش‌های متداول

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

نظریه استخراج در ساختار حکمرانی صنعت نفت ایران با نگاهی تطبیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکده نفت تهران، دانشگاه صنعت نفت، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

2 استادیار، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3 دانش آموخته دکتری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

نظر به جایگاه غیرقابل انکار نفت در قلمرو تجارت بین‌‌‌الملل، همه کشورهای جهان نیاز مبرمی به حضور موثر در هندسه جهانی نفت دارند. لذا کلیه نظام‌های سیاسی و اجتماعی ساختارهای حکمرانی خود را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که هندسه جهانی انرژی به نهادهای متولی در این کشورها اجازه حضور در عرصه جهانی را بدهد. با عنایت به اینکه ایران دارای اقتصاد منابع محور بوده، ضرورت حکمرانی صنعت نفت دوچندان است و از آنجایی که وزارت نفت با عنوان نهاد متولی صنعت نفت در ایران شناخته می‌شود، لذا در این مقاله تلاش گردیده، ساختارهای حکمرانی نهاد یاد شده تبیین و ضمن آسیب‌شناسی موضوع، به منظور برون‌رفت از خصایص آسیب‌زا از جمله دولتی بودن، جزیره‌ای بودن، وابسته به دولت که توان حضور فعال و موثر را نه تنها در حوزه داخلی، بلکه در حوزه بین المللی سلب نموده، با بهره‌گیری از داده‌های کتابخانه‌ای و در تحقیقی تحلیلی و کاربردی، کارآمدترین پیشنهاد یعنی تفکیک و استخراج برخی از اجزای این حوزه از دولت که می‌توان از آن با عنوان نظریه استخراج یاد کرد را ارائه نماییم .به عبارتی، بایستی برخی از اجزای انرژی کشور را از درون ساختار ناکارآمد فعلی دولتی استخراج نمود و با یک حکمرانی انرژی نوین، گروه شرکت‌های انرژی را در خارج از ساختار دولت، ذیل قواعد بخش خصوصی تأسیس یا حکمرانی مجدد نمود و اعتقاد بر این است که در چنین شرایطی، ساختار راهبری انرژی کشور کارآمدی خود را به دست خواهد آورد. مطالعه تجارب نروژ در زمینه حکمرانی نفت نیز موفقیت این شیوه را روشن می‌کند.‌

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Extraction theory in the governance structure of Iran's oil industry with a comparative view

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Shokouhi 1
  • Mahmood Fardkardel 2
  • Hosna GholamiGhadi 3

1 Assistant Professor, Tehran Faculty of Petroleum, Petroleum University of Technology, Tehran, Iran (Corresponding Author)

2 Assistant Professor, Faculty of Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

3  PhD., Faculty of Law & Political Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran

چکیده [English]

Due to the undeniable position of oil in the realm of international trade, all countries of the world urgently need an effective presence in the global geometry of oil. Therefore, all political and social systems adjust their governance structures in such a way that the global geometry of energy allows the responsible institutions in these countries to be present in the world arena. Given that Iran has a resource-oriented economy, the necessity of governing the oil industry is reduplicated and since the Ministry of Oil is known as the responsible institution of the oil industry in Iran, therefore, in this article, an attempt has been made to explain the governance structures of the mentioned institution and while pathologize the issue, to get out of the harmful characteristics such as being governmental, insular, dependent on the government, which has deprived the ability to be active and effective not only in the domestic sphere but also in the international arena, using library data and in an analytical and applied research, we present the most efficient proposal, that is, separation and extraction of some components of this field from the government, which can be referred to extraction theory. In other words, some of the country's energy components should be extracted from the current inefficient governmental structure, and with new energy governance, the group of energy companies should be established or reorganized under the rules of the private sector outside of the government structure and it is believed that in such a situation, the energy management structure will gain its efficiency. Studying Norway's experiences in the field of oil governance also sheds light on the success of this method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • governance structure
  • Energy governance
  • Governmental
  • Privatization
  • extraction theory
مراجع

  1.  

    کتاب

    1. حاتمی، علی و اسماعیل کریمیان، حقوق سرمایه‌گذاری خارجی در پرتو قانون و قراردادهای سرمایه‌گذاری، تهران: موسسه تیسا ساغر مهر، 1396.
    2. کوتر، رابرت و یولن تامس، حقوق و اقتصاد، مترجم دادگر، یداله و حامده اخوان هزاوه، انتشارات نورعلم، 1392.
    3. نورث، داگلاس سی، نهادها، تغییرات نهادی و عملکـرد اقتصـادی، متـرجم محمدرضا معینی، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، 1385.

    مقاله

    1. آبیار، محمدرضا، ابوالحسن فقیهی و وحید چناری، طراحی الگوی حکمرانی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب: مطالعه‌ای در ابعاد پایداری شرکتی، فصلنامه علوم مدیریت ایران، سال چهاردهم، 1398، شماره 56، صص1-24.
    2. بزرافکن، فرهاد و حمید گماری، صندوق‌های بازنشستگی ایران در یک نگاه، گروه مطالعاتی رفاه و تأمین اجتماعی، مؤسسه راهبردهای بازنشستگی صبا، نهاد پژوهشی صندوق بازنشستگی کشوری، 1398، صص1-45.
    3. بندریان، رضا، بررسی سیاست‌های مورد استفاده برای ارتقای توانمندی‌های فناورانه در صنعت نفت ایران و تبیین دلایل عدم موفقیت آنها، ماهنامه علمی اکتشاف و تولید نفت و گاز، 1399، شماره 193، صص 57-70.
    4. بیات، بهرام، حکمرانی خوب و هندسه قدرت جهانی، مجموعه مقالات دومین همایش ملی حکمرانی اسلامی، 1400، صص 102-123.
    5. جمالی، غلامرضا و مرضیه فلاح، چابکی زنجیره تأمین کسب و کارهای پشتیبانی‌کننده تجهیزات صنعت نفت و گاز و پتروشیمی، کاوش‌های مدیریت بازرگانی، دوره 9، شماره 17، صص 31-53.
    6. حسن‌زاده شوئیلی،‌ مریم، تأثیر مدیریت دولتی بر خصوصی‌سازی صنعت نفت و گاز در ایران، اولین کنفرانس بین‌المللی حقوق، مدیریت، علوم تربیتی، روانشناسی و مدیریت برنامه ریزی آموزشی،‌ ۱۴۰۲.
    7. دخانی، وحید، تاریخچه فعالیت‌های بالادستی صنعت نفت ایران در سده گذشته، ماهنامه علمی- ترویجی اکتشاف و تولید نفت و گاز، 3871، شماره 50، صص6-8.
    8. زارعی، محمدحسین، امیر کارگر، احمد پنجه‌پور و امین لطیفی، بررسی سیاست‌های قیمت‌گذاری خوراک صنعت پتروشیمی در ایران، فصلنامه پژوهش‌های حقوق اقتصادی و تجاری، دوره 1، 1402، شماره 2، صص11-38.
    9. سهیلی، علی، تأثیر خصوصی‌سازی بر صنعت نفت و گاز در ایران، مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی فقه و حقوق، وکالت و علوم اجتماعی، دبیرخانه دائمی کنفرانس، 1397، صص231-257.
    10. شفیعی، عطیه، بررسی چالش‌های خصوصی‌سازی در اقتصاد ایران و مطالعه موردی بر صنعت نفت، مجموعه مقالات ششمین همایش ملی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، 1398، صص147-167.
    11. شکوهی، محمدرضا و الیاس نادران، تاریخ تحولات قراردادها در صنعت نفت ایران (با تأکید بر 1333-1353)، مجله تاریخ ایران، 1390، صص77-110.
    12. شیروی، عبدالحسین و فرشید فرحناکیان، ابعاد حقوقی تنظیم‌گری مناسب در حکمرانی خوب صنعت نفت ایران، مطالعات حقوق انرژی، دوره ۶، پاییز و زمستان، مهر ۱۳۹۹، شماره ۲، صص ۳۵۷- ۳۸۲.
    13. شهبازی، علیرضا، چشم‌انداز صنعت نفت و گاز ایران در افق 1404، بایدها و نبایدها، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین‌المللی نفت، گاز، پتروشیمی و نیروگاهی، تهران،1391، صص174-193.
    14. صفری الموتی و وحید دخانی، خصوصی‌سازی در صنعت نفت؛ نگاه کلان به زنجیره فعالیت‌‌های بالادستی با رویکرد به اصل ۴۴ قانون اساسی، ماهنامه علمی اکتشاف و تولید نفت و گاز، 1397، شماره ۵۲، صص ۶-۸.
    15. طهماسبی، جواد، ﺷﺎﺧﺺﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺴﺎنی و ﻣﻘﺎم اﯾﺮان در ﺟﺎیگاه ﺟﻬﺎنی، گزارش راﻫﺒﺮدی ﺷﻤﺎره 159، پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام، 1391، صص 1-40.
    16. عزیزی، حسین، علی‌اصغر محمدی و محمد مرادی، کانال‌های اثرگذاری نهادها بر توسعه از طریق شاخص‌های حکمرانی خوب، مجموعه مقالات سومین همایش ملی و اولین همایش بین‌المللی حکمرانی متعالی، 1401، صص 58-79.
    17. عظیم‌زاده آرانی، محمد، محمد نوروزی و جواد پرویزی، تبیین وضعیت فعلی حکمرانی انرژی ایران و ارائه راهکارهای سیاستی، مجموعه مقالات پنجمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی، 1397، صص 43-67.
    18. غلامعلی‌پور، افشین، راهبردها و الزامات توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز، گزارش سیاستی اندیشکده اقتصاد مقاومتی، 1401، صص 1-63.
    19. فائضی، عذرا، سیرتحول تشکیلات در شرکت‌های دولتی تابعه وزارت نفت، ماهنامه علمی- ترویجی اکتشاف و تولید نفت و گاز، 1396، شماره 152، صص20-28.
    20. قاسمی، مجتبی و یاس علیاری، جایگاه و کاربرد اقتصاد رفتاری در تحلیل اقتصادی حقوق، فصلنامه پژوهش‌های حقوق اقتصادی و تجاری، دوره 1، 1402، شماره 2، صص113-143.
    21. کاویانی، حسن و فهیمه غفرانی، طراحی چارچوب مدیریت تغییرات ساختاری و تشکیلاتی در دستگاه‌های اجرایی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1402، شماره مسلسل18987، صص1-26.
    22. لاهیجانیان، رسول و فاطمه شیخی ده‌چناری، بهره‌وری بهینه از گاز طبیعی ایران در پرتو سیاست بهینه‌سازی مصرف گاز و تأسیس نهاد تنظیم‌گر بخشی، فصلنامه پژوهش‌های حقوق اقتصادی و تجاری، دوره 1، 1402، شماره 3، صص161-187.
    23. معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن، بررسی قانون نفت نروژ از منظر نحوه واگذاری میادین نفت وگاز، مرکز پژوهش‌های مجلس، 1397، شماره مسلسل 15858، صص1-27.
    24. نادران، الیاس و محمدرضا شکوهی، جایگاه و مبانی اقتصاد هزینه مبادله، مجله تحقیقات اقتصادی، دوره ۴۷، ۱۳۹۱، شماره ۲، صص۱۵۷-۱۷۵.
    25. نادران، الیاس و محمدرضا شکوهی، بررسی توازن محیط حقوقی و اجرایی در صنعت نفت ایران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1391، شماره مسلسل 12792، صص37-1.
    26. نقوی حسینی، سید علیرضا، فتاح شریف‌زاده، میرعلی سیدنقوی و رضا واعظی، ارائه الگوی الزامات خطی‌مشی‌گذاری آینده‌محور برای صنعت نفت ایران، فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی، دوره 5، ۱۳۹۸، شماره ۳، صص ۴۳-۵۹.

    پایان‌نامه

    1. جعفریه، احمدرضا، «بررسی تطبیقی قراردادهای بین‌المللی نفتی ایران با قراردادهای نفتی سایر کشورها»، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق بین الملل، تهران: دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، 1383.

    منبع الکترونیک

    1. جعفرزاده، محمدحسین، ملاحظات تحلیلی چشم‌انداز توسعه صنعت پتروشیمی ایران در افق 1404، پایگاه خبری تحلیلی‌ پتروشیمی http://www.petrotahlil.com (آخرین بازدید:17/4/1403).
    2. فغانی‌تولون، میررضا، خصوصی‌سازی صنعت نفت در ایران، https://civilica.com/note/1879 (آخرین بازدید: 18/4/1403).

     

     

    References

    Books

    1. Hatami, Ali and Ismail Karimian, Foreign investment rights in the light of investment law and contracts. Tehran: Tisa Sagar Mehr Institute, 2017. (in Persian)
    2. Kotter, Robert and Yulen Thomas, Law and Economics, translated by Dadgar, Yadaleh and Hamedeh Akhwan Hazaveh, Noor Elm, Publications, 2013. (in Persian)
    3. North, Douglas C. (1990), Institutions, Institutional Changes and Economic Performance, translated by Mohammad Reza Moini, Publications of the Country Management and Planning Organization, 2006. (in Persian)

    Articles

    1. Abd Ghadas, Zuhairah Ariff , and Sabah Karimsharif."TYPES AND FEATURES OF INTERNATIONAL PETROLEUM CONTRACTS." South East Asia Journal of Contemporary Business, Economics and Law 4 (3): 2014, pp 34-41.
    2. Abiyar, Mohammadreza, Abolhasan Faqihi, and Vahid Chenari. "Designing the Governance Model of the National Company of the Southern Oil-Rich Regions: A Study on the Dimensions of Corporate Sustainability", Iranian Management Sciences Quarterly, 14th year, No 56, 2019, pp 1-24. (in Persian)
    3. Assistance President of Infrastructure Research and Production Affairs Office of Energy, Industry and Mining Studies, Review of Norwegian Petroleum Law from the point of view of how to transfer oil and gas fields, Majlis Research Center, serial number: 15858. 2018, pp 1-27. (in Persian)
    4. Azimzadeh Arani, Mohammad and Mohammad Nowrozi and Javad Parvizi, "Explaining the Current State of Iran's Energy Governance and Providing Policy Solutions", Proceedings of the 5th Annual Resistance Economy Conference, 2018. pp 43-67. (in Persian)
    5. Azizi, Hossein and Ali Asghar Mohammadi and Mohammad Moradi, "Channels of Institutions' Influence on Development through Good Governance Indicators", Proceedings of the Third National Conference and First International Conference on Superior Governance ,2022. pp 58-79. (in Persian)
    6. Bandarian, Reza, "Investigating the Policies Used to Improve Technological Capabilities in Iran's Oil Industry and Explaining the Reasons for Their Failure", Scientific Monthly of Oil and Gas Exploration and Production, No. 193, 2020, pp 57-70. (in Persian)
    7. Bayat, Bahram, "Good Governance and the Geometry of Global Power", Proceedings of the Second National Conference on Islamic Governance, 2021, pp 102-123. (in Persian)
    8. Bezrafkon, Farhad and Hamid Gomari, "Iran's Pension Funds at a Glance", Welfare and Social Security Study Group, Saba Retirement Strategies Institute, National Pension Fund Research Institute, 2019, pp 1-45. (in Persian)
    9. CATO Institute. “Curse or Blessing? How Institutions Determine Success in Resource Rich Economies”. Policy Analysis, No. 808، 2017.
    10. Dokhani, Vahid, "The History of the Upstream Activities of Iran's Oil Industry in the Last Century", scientific-promotional monthly magazine of exploration and production of oil and gas (50): 2008, pp 6-8. (in Persian)
    11. Faezi, Ezra, "Organizational Change in State-Owned Companies under the Ministry of Oil", Scientific and Promotional Monthly of Oil and Gas Exploration and Production (152): 2017,pp 20-28. (in Persian)
    12. Ghasemi, Mohtabi and Yas Aliari, "Status and Application of Behavioral Economics in Economic Analysis of Law ", Economic and Commercial Law Research Quarterly, Volume 1, No 2, 2023, pp 113-143. (in Persian)
    13. Gholam Alipour, Afshin, "Strategies and Requirements for the Development of the Oil and Gas Value Chain", policy report of Resistance Economy , 2022, pp 63-1. (in Persian)
    14. Gibbons, Robert, “Transaction-Cost Economics: Past, Present and Future”? Scand. J. of Economics, . 2010 112(2).pp 263-288.
    15. Hilson, A. E., & Ovadia, J. S. Local Content Indeveloping and Middle-Income Countries: Towardsa more holistic strategy. The Extractive Industries and Society, 7(2), 2020, pp 253-262.
    16. Jamali, Gholamreza and Marzieh Fallah, "Supply Chain Agility of Businesses Supporting Oil, Gas and Petrochemical Industry Equipment", Business Management Explorations, 9(17), 2017, pp 53-31. (in Persian)
    17. Kaviani, Hassan and Fahima Ghofrani, "Designing a Framework for the Management of Structural and Organizational Changes in Executive Bodies", Research Center of the Islamic Council, serial number 18987, 2023, pp 1-26. (in Persian)
    18. Lahijanian, Rasoul and Fatemeh Sheikhi Dehchenari, “Efficient Productivity of Iran's Natural Gas Regarding Gas Consumption Optimization Policy and Establishment of the Sector Regulatory Institution”, Economic and Commercial Law Research Quarterly, Volume 1, No 3, 2023, pp 161-187. (in Persian)
    19. Myers, Keith&Glada LahnGood Governance Of The National Petrolume  Sector, London, Chatham House, 2012.pp1-26.
    20. Nadran, Elias and Mohammadreza Shokuhi, "Review of the Balance of Legal and Executive Environment in Iran's Oil Industry", Islamic Council Research Center, serial number 12792, 2012, pp 1-37. (in Persian)
    21. Naderan, Elyas, and Mohammadreza Shokuhi, "The Position and Foundations of Exchange Cost Economics", Journal of Economic Research, Volume 47 , No 2, 2012, pp 157-175. (in Persian)
    22. Ramírez-Cendrero, Juan M., and Eszter Wirth. "Is the Norwegian Model Exportable to Combat Dutch Disease?." Resources Policy 48, 2016.pp 85-96.
    23. Naderan, Elyas, Mohammadreza Shokouhi, "Examining the Balance of Legal and Executive Environment in Iran Petroleum Industry", Islamic Parliament Research Center, 2013, No. 12792, pp: 1-37. (in Persian)
    24. Naghavi Hosseini, Seyed Alireza, Fattah Sharifzade, Mir Ali Seyed Naghavi, Reza Vaezi, "Modeling Requirements of Future-Oriented Policymaking for Iran Petroleum Industry", Iranian Journal of Public Policy, Vol. 5, Issue 3, 2018, pp: 43-59. (in Persian)
    25. Safari Almouti and Haid Dokhani, "Privatization in the Oil Industry; A Macro View of the Chain of Upstream Activities with an Approach to Article 44 of the Constitution", Scientific Monthly of Oil and Gas Exploration and Production, No. 52, 2018, pp 6-8. (in Persian)
    26. Shafiei Khah, Maryam, and Ali Amiri. "Petroleum Contracts in Iran." European Online Journal of Natural and Social Sciences 3: . 2014, pp 375-382.
    27. Shafiei, Atieh., "Investigating the Challenges of Privatization in Iran's Economy and a Case Study on the Oil Industry", Proceedings of the 6th National Conference on Management and Human Sciences in Iran. 2019, pp 147-167. (in Persian)
    28. Shahbazi, Alireza, "Perspective of Iran's Oil and Gas industry in the Horizon of 1404, Dos and Don'ts", Proceedings of the first international oil, gas, petrochemical and power plant conference, Tehran, 2012, pp 174-193. (in Persian)
    29. Shiravi, Abdol Hossein, Farahnakian, Farshid, "Legal Aspects of Good Regulation in Good Governance of Iran's Oil Sector", Energy Law Studies, Vol. 6, No. 2, 2020, pp: 357-382. (in Persian)
    30. Shokuhi, Mohammadreza, Elyas Naderan, "History of Contract Developments in Iran's Oil Industry (With Emphasis on 1353-1333)." Iranian History Magazine. 2011, pp 77-110. (in Persian)
    31. Soheili, Ali, "The Effect of Privatization on the Oil and Gas Industry in Iran", Proceedings of the Second International Conference on Jurisprudence and Law, Advocacy and Social Sciences, Conference Permanent Secretariat, 2018, pp 257-231. (in Persian)
    32. Tahmasabi, Javad, "Human Development Index and Iran's Position in the Global Position", Strategic Report No. 159, Strategic Research Institute of Expediency Analysis Council, 2012, pp 40-1. (in Persian)
    33. Zarei, Mohammad Hossein, Amir Kargar, Ahmed Panjapour, and Amin Latifi, " Analyzing the Pricing Policies of the Petrochemical Industry Feed in Iran", Economic and Commercial Law Research Quarterly, Volume 1, No 2, 2023, pp 11-38. (in Persian)

    Thesis

    1. Jafarieh, Ahmadreza. "Comparative Study of Iran's International Oil Contracts with Oil Contracts of other Countries." Dissertation to obtain a master's degree in international law. Tehran: Islamic Azad University - Central Tehran Branch - Faculty of Law 2004. (in Persian)
    2. Internet Resources
    3. https://www.eia.gov/analysis/petroleum/nerefining/prelim (Last visited:7-7-2024).
    4. https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail(last visited:5-7-2024).
    5. Norway’s Oil History in 5 Minutes (https://www.regjeringen.no/en/ topics/energy/oil-and-gas/norways-oil-history-in-5-minutes/id440538/: Last visited:6-7-2024).
    6. https://pimw.ir/failure-of-the-petrochemical-privatization-project/(last visited:7-7-2024).
    7. Resource Governance Index –

    https://resourcegovernance.org/sites/default/files/documents/2017-resource-governance-index.pdf, 2017.(last visited:6-7-2024).

    1. https://resourcegovernance.org/data-and-tools. (last visited:6-7-2024).

    Websites

    1. Jafarzadeh, Mohammad Hossein, "Analytical Considerations of the Development Outlook of the Iranian Petrochemical Industry in the horizon of 2024", Petrochemical analytical news site http://www.petrotahlil.com (last visited:07/07/2024). (in Persian)
    2. Faghani Tolon, Mirreza, Privatization of Oil Industry in Iran https://civilica.com/note/1879.(last visited: 08/07/2024). (in Persian)
پژوهش های حقوق اقتصادی و تجاری
دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 7
بهمن 1403
صفحه 135-170
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار