نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• پیام شعبانی ¹
• بهنام حبیبی درگاه ¹
• علی اسلامی پناه ²
• جواد خالقیان ³

¹ دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

² دانشگاه تهران

³ دانشگاه آزاد اسلامی کرج

چکیده

چکیده

با گسترش سریع فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، حوزه حل‌وفصل اختلافات با تحولات اساسی مواجه شده است. یکی از نمودهای شاخص این تحول، داوری الگوریتمی است که در آن، الگوریتم‌های پیشرفته جایگزین داور انسانی شده و فرآیند داوری را به‌صورت خودکار، سریع، مقرون‌به‌صرفه و دیجیتال انجام می‌دهند. این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد تطبیقی، به بررسی مبانی نظری، پیامدهای حقوقی و آثار قضایی این سازوکار نوین می‌پردازد. تأثیر این مدل نوآورانه از منظر شاخص‌های توسعه قضایی همچون کارآمدی، دسترسی به عدالت، شفافیت، بی‌طرفی، کاهش اطاله دادرسی و هزینه‌ها تحلیل شده و تجارب کشورهایی مانند استونی، هلند، چین، سنگاپور، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا بررسی گردیده است. مقاله در پایان ضمن شناسایی چالش‌هایی نظیر شفافیت الگوریتم، مسئولیت قانونی و حق برخورداری از دادرسی منصفانه، پیشنهادهایی برای پیاده‌سازی تدریجی داوری الگوریتمی در ایران ارائه می‌کند، از جمله اصلاح مقررات داوری، طراحی چارچوب‌های فنی و اخلاقی، توسعه پلتفرم‌های بومی و ایجاد نهاد نظارتی تخصصی.

کلیدواژه‌ها

• داوری الگوریتمی
• هوش مصنوعی
• توسعه قضایی دیجیتال
• شاخص‌های عدالت
• حل اختلاف آنلاین
• شفافیت
• کارآمدی قضایی

عنوان مقاله [English]

Algorithmic Arbitration and Digital Judicial Development: The Future of Dispute Resolution in the Age of Artificial Intelligence

نویسندگان [English]

• Payam Shabani ¹
• Behnam Habibi Dargah ¹
• َAli Eslamipanah ²
• Javad Khaleghiyan ³

¹ Islamic Azad University of Karaj

² University of Tehran Tehran

³ Islamic Azad University of Karaj

چکیده [English]

Abstract

With the rapid advancement of emerging technologies particularly Artificial Intelligence (AI) and machine learning the field of dispute resolution is undergoing fundamental transformations. One of the most significant manifestations of this shift is algorithmic arbitration, where advanced algorithms replace human arbitrators and conduct the arbitration process in an automated, rapid, cost-effective, and digital manner. This paper adopts a descriptive-analytical methodology and a comparative legal approach to examine the theoretical foundations, legal implications, and judicial consequences of this innovative mechanism. It analyzes the impact of algorithmic arbitration through key judicial development indicators such as efficiency, access to justice, transparency, impartiality, reduction of case backlog, and litigation costs, while drawing on the experiences of countries like Estonia, the Netherlands, China, Singapore, United States of America and European Union. The paper concludes by identifying critical challenges such as algorithmic transparency, legal responsibility, and the right to a fair trial, and offers policy recommendations for the gradual implementation of algorithmic arbitration in Iran including regulatory reform, design of ethical and technical frameworks, development of domestic platforms, and establishment of a specialized supervisory authority.

کلیدواژه‌ها [English]

• Algorithmic Arbitration
• Artificial Intelligence
• Digital Judicial Development
• Justice Indicators
• Online Dispute Resolution
• Transparency
• Judicial Efficiency