پژوهش های حقوق اقتصادی و تجاری

پیوندهای مفید

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پرسش‌های متداول

اطلاعات آماری نشریه

اخبار و اعلانات

ماهیت حقوقی بانک مرکزی در نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران (نویسنده مسئول). mostafa0qodsi@gmail.com

2 استاد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران.

چکیده

ماهیت حقوقی نهادهای اداری در ایران یکی از مسائل پیچیده و مبهم در نظام اداری است که به‌خصوص در سالیان اخیر این معضل تشدید شده است. ماهیت حقوقی بانک مرکزی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین نهادهای نظام اداری و اقتصادی کشور یکی از چالش‌های نظام اداری در تعامل با این نهاد است. به‌طوری که علی‌رغم تغییر چندباره قانون حاکم بر آن، موضع شفافی توسط قانونگذار گرفته نشده است و به‌نوعی این ابهام تعمدی تلقی می‌شود. شاید به همین دلیل و همچنین ضعف شدید ادبیات حقوقی در این زمینه، پژوهش مستقلی درخصوص تبیین ماهیت حقوقی بانک مرکزی صورت نگرفته و کمتر کسی ورود به این موضوع پرابهام و چندوجهی را برای بررسی انتخاب کرده است. بااین‌حال، پاسخ به این پرسش که «با توجه به نظام حقوقی ایران، ماهیت حقوقی بانک مرکزی چیست؟» خصوصاً برای ورود به اصلاح ساختار نظارت بر شبکه بانکی و حکمرانی پولی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد که برای ورود به بحث اصلاح ساختار بانک مرکزی و همچنین تقویت استقلال این نهاد از دولت، کلیدی و غیرقابل چشم‌پوشی است و منجر به حل آثار مترتب بر آن می‌شود. در پژوهش حاضر، ضمن بررسی قوانین و مقررات موضوعه در کنار رویه تقنینی، اجرایی و قضایی و گذری بر فضای سیاسی حاکم بر این موضوع با تحلیل منابع حقوقی گردآوری‌شده بیان شد که مستفاد از قوانین و ساختار حقوقی حاکم بر بانک مرکزی، ماهیت حقوقی بانک مرکزی «شرکت دولتی» است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Legal Nature of the Central Bank In Iran's Legal System

نویسندگان [English]

  • mostafa qodsi 1
  • Vali Rostami 2
  • Ahmadreza Habibi Babadi 3

1 L.L.M, Faculty of Islamic Studies & Law, Imam Sadiq University (A.S), Tehran, Iran Corresponding Author Email: mostafa0qodsi@gmail.com

2 Professor of Law, Faculty of Law & Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran

3 L.L.M, Faculty of Islamic Studies & Law, Imam Sadiq University (A.S), Tehran, Iran Corresponding Author Email: mostafa0qodsi@gmail.com

چکیده [English]

The Legal Nature of Administrative Institutions in Iran is one of the most complex and ambiguous issues in the administrative system, a problem that has intensified in recent years. The legal nature of the Central Bank, as one of the largest and most important institutions in the country's administrative and economic system, remains a key challenge in the administrative system's interaction with this entity. Despite multiple amendments to its governing laws, the legislature has not taken a clear stance on the matter, leading to perceptions that this ambiguity may be intentional. Perhaps due to this ambiguity -along with the severe lack of legal literature on the subject- no independent research has been conducted to clarify the legal nature of the Central Bank. Few have ventured into this obscure and multifaceted issue for examination. However, answering the question, "What is the legal nature of the Central Bank under Iran’s legal system?" is crucial, particularly for reforming the banking supervision framework and monetary governance. This question is key to any discussion on restructuring the Central Bank and strengthening its independence from the government, making it indispensable for resolving related consequences. In this study, through an analysis of existing laws and regulations, legislative, executive, and judicial practices -as well as the prevailing political atmosphere – it is argued, based on collected legal sources, that the legal nature of the Central Bank under Iran’s legal structure is that of a “state-owned company

کلیدواژه‌ها [English]

  • Legal Independence
  • Central Bank
  • State-Owned Company
  • Legal Nature
  • State Institution
مراجع

  1. کتاب

    1. امامی، محمد و کوروش استوارسنگری، حقوق اداری جلد اول شامل مباحث حقوق اداری 1 و 2، چ 21، تهران: میزان، 1396.
    2. رستمی، ولی و حمید قهوه‌چیان، حقوق مالی و محاسباتی، نشر دادگستر، 1401.
    3. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری (ویراست ۴)، چ 23، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی، 1399.

    مقاله

    1. افشاری، فاطمه و سجاد افشار، «آسیب‌شناسی نظارت قضایی دیوان عدالت اداری بر تصمیمات بانک مرکزی از منظر صلاحیت مرجع قضایی»، اولین همایش ملی حقوق بانکی، 1404.
    2. آقایی، رحمان، ربیعا اسکینی و نجادعلی الماسی، «بررسی تطبیقی استقلال بانک مرکزی در حقوق ایران و آمریکا»، دوفصلنامة علمی حقوق تطبیقی، د 6 ، ش 2، 1398، ص 245-268. https://doi.org/10.22096/law.2019.90452.1291
    3. السان، مصطفی و زریر نگین تاجی، «تحلیل حقوقی و اقتصادی استقلال بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران»، دانشنامه حقوق اقتصادی، د 29 ، ش 21، 1401، صص 50-84.

    https://doi.org/10.22067/economlaw.2022.74637.1133

    1. برزگر خسروی، محمد و علی‌محمد فلاح زاده، «نظام حقوقی حاکم بر اشخاص مستلزم ذکر و یا تصریح نام از حیث شمول قوانین عمومی»، نشریه حقوق اداری، د 8، ش 27، 1400، صص 9-28. https://doi.org/qjal.8.27.9/10.52547
    2. جعفری صمیمی، احمد و کاوه درخشانی درآبی، «استقلال بانک مرکزی در ایران: تحلیل نظری و تجربی»، فصلنامه پژوهش‌های پولی-بانکی، د ۸، ش ۲4، 1394، صص ۱۶۷-۱۹۰. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.26453355.1394.8.24.4.0
    3. رضایی‌زاده، محمدجواد، حامد نیکونهاد، حامد و حسین آئینه نگینی، «معضل انتخاب رئیس کل بانک مرکزی در نظام حقوق اساسی ایران؛ سرگذشت و چشم‌انداز»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، د 2، ش 6، 1392، صص 111-133.
    4. ساجدی، ولی، «قوانین و مقررات حاکم بر مؤسسات و شرکت‌های دولتی»، فصلنامه حقوقی گواه، شماره پیاپی 13، 1387، صص 131-135.
    5. سید احمدی سجادی، سید علی، «مقایسه شرکت مدنی و شرکت تجاری در حقوق ایران»، مجله مجتمع آموزش عالی قم، د 4، ش 1، 1378، صص 135-159.
    6. عبداللهی، حسین، «بازتعریف اموال عمومی و آثار آن در نظام حقوقی ایران»، پژوهش حقوق عمومی، د 21، ش 63، 1398، صص 65-96.

    https://doi.org/10.22054/qjpl.2019.26073.1643

    1. قراخانلو، مهتاب، «تعریف و محدوده نهادهای عمومی غیردولتی»، ماهنامه گزارش‌های کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، د 31، ش 7، 1402، شماره مسلسل 19343.
    2. مشهدی‌زاده، علیرضا و امیرحسین قدرت نما شبستری، «بانک مرکزی: شرکت تجاری مستقل یا رکن حاکمیتی (با تأکید بر رأی 30 مارس 2023 دیوان بین‌المللی دادگستری)»، مجله حقوقی بین المللی، د 41، ش 73 ( بهار)، 1403، صص 31-44. 10.22066/ https://doi.org/cilamag.2024.2021470.2500
    3. منصوریان، مصطفی و حسینعلی سعدی، «بازشناسی فقهی ـ حقوقی مالکیت عمومی از مالکیت دولتی با تأکید بر اصل 44 قانون اساسی»، فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی، د 22، ش 3 ،1396، صص 103-128.

    قوانین

    1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
    2. قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب 1395.
    3. قانون استخدام کشوری مصوب ۳۱ خرداد ماه ۱۳۴۵ کمیسیون خاص مشترک مجلسین.
    4. قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1402.
    5. قانون بودجه سال 1403 کل کشور.
    6. قانون پولی و بانکی کشور مصوب 1351 با اصلاحات و الحاقات بعدی.
    7. قانون محاسبات عمومی کشور مصوب 1366.
    8. قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 1386.

    منبع برخط

    1. بقایی، سید بهزاد، «چرا بانک مرکزی در قالب شرکت دولتی اداره می‌شود؟»، سایت مسیر اقتصاد، (آخرین ویرایش: 09/06/1400). (آخرین بازدید: 15/2/1404)، آدرس اینترنتی: https://B2n.ir/zd2081.
    2. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران: https://irna.ir/xjSThz.

    References

    Books

    1. Emami, Mohammad and Kourosh Stovarsangari, Administrative Law, Vol. 1, Including Administrative Law Topics 1 & 2, 21st Edition, Tehran: Mizan, 2017. (in Persian)
    2. Rostami, Vali and Hamid, Ghahvachian, Financial and Accounting Law, Dadgostar Publishing, 2022. (in Persian)
    3. Tabatabaei Moatamani, Manouchehr, Administrative Law (4th Edition), 23rd Edition, Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Humanities Books (SAMAT), Humanities Research & Development Institute, 2010. (in Persian)

    Articles

    1. Afshari, Fatemeh and Sajjad Afshar, "Pathology of Judicial Supervision of the Administrative Court of Justice on the Decisions of the Central Bank from the Perspective of the Judiciary Authority”. First National Conference on Banking Law, 2025. (in Persian)
    2. Aghaei, Rahman; Rabia Skini, and Nejad Ali Almasi, "Comparative Study of Central Bank Independence in Iranian and American Law”, Comparative Law Bi-Quarterly, Vol 6, No 2, 2019, PP. 245-268. (in Persian), https://doi.org/10.22096/law.2019.90452.1291
    3. Elsan, Mustafa and Zarir Negin Taji, "Legal and Economic Analysis of the Independence of the Central Bank of the Islamic Republic of Iran”, Encyclopedia of Economic Law, Vol. 29, No 21, 2019, PP. 50-84. (in Persian), https://doi.org/10.22067/economlaw.2022.74637.1133
    4. Barzegar Khosravi, Mohammad and Ali Mohammad Fallahzadeh, "The Legal System Governing Persons Requirement of Mention or Specification of Names in Terms of Including General Laws”, Administrative Law Journal, Vol 8 , No 27, 2019, PP. 9-28. (in Persian), https://doi.org/qjal.8.27.9/10.52547
    5. Jafari Samimi, Ahmad and Kaveh Derakhshani Darabi, "Central Bank Independence in Iran: Theoretical and Empirical Analysis”, Quarterly Journal of Monetary and Banking Research, Vol 8, No 24, 2015, PP. 167-190. (in Persian), https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.26453355.1394.8.24.4.0
    6. Rezaeizadeh, Mohammad Javad, Hamed Nikounhad, and Hossein Aine Negini, "The Problem of Selecting the Governor of the Central Bank in the Iranian Constitutional Law System; History and Prospects”, Quarterly Journal of Public Law Knowledge, Vol 2, No 6, 2013, PP. 111-133. (in Persian)
    7. Sajedi, Vali, "Laws and Regulations Governing Government Institutions and Companies", Quarterly Journal of Public Law, Issue 13, 2008, PP. 131-135. (in Persian)
    8. Seyed Ahmadi Sajjadi, Seyed Ali, "Comparison of Civil and Commercial Companies in Iranian Law”, Journal of Qom Higher Education Complex, Vol 4, No 1, 2000, PP. 135-159. (in Persian)
    9. Abdollahi, Hossein, "Redefining Public Property and Its Effects in the Iranian Legal System", Public Law Research, Vol 21, No 63, 2019, PP. 65-96. (in Persian), https://doi.org/10.22054/qjpl.2019.26073.1643
    10. Qarakhanloo, Mahtab, "Definition and Scope of Public Non-Governmental Institutions", Monthly Journal of Expert Reports of the Research Center of the Islamic Consultative Assembly, Vol 31, No 7, 2023, Serial No. 19343. (in Persian)
    11. Mashhadizadeh, Alireza and Amirhossein Ghodrat Namashbestari, "Central Bank: Independent Commercial Company or Sovereignty (with Emphasis on the March 30, 2023 Decision of the International Court of Justice)”, International Legal Journal, Vol 41, No. 73 (Spring), 1403, PP. 31-44. (in Persian), 10.22066/ https://doi.org/cilamag.2024.2021470.2500
    12. Mansourian, Mustafa and Hosseinali Saadi, "Jurisprudential-Legal Recognition of Public Ownership from State Ownership with Emphasis on Article 44 of the Constitution”, Scientific-Research Quarterly Journal of Islamic Government, Vol 22, No 3, 2017, PP. 103-128. (in Persian)

    Laws

    1. Constitution of the Islamic Republic of Iran. (in Persian)
    2. Law on Permanent Provisions of National Development Programs, Approved in 2016. (in Persian)
    3. National Employment Law, Approved on June 31, 1966, by the Joint Special Commission of the Two Houses. (in Persian)
    4. Law on the Central Bank of the Islamic Republic of Iran, Approved in 2023. (in Persian)
    5. Law on the Budget for the Year 2024 for the Whole Country. (in Persian)
    6. Law on Monetary and Banking of the Country, Approved in 1972, with Subsequent Amendments and Additions. (in Persian)
    7. Law on Public Accounting of the Country, Approved in 1987. (in Persian)
    8. Law on Civil Service Management, Approved in 2007. (in Persian)

    Online Sources

    1. Baghaei, Seyyed Behzad, "Why Is the Central Bank Managed as a State Company?", Masir Eqtesad Site, (Last Edited: 09/06/1400). (Last viewed: 15/2/1404), Internet address: https://B2n.ir/zd2081. (in Persian)
    2. Islamic Republic of Iran News Agency: https://irna.ir/xjSThz. (in Persian)

            

پژوهش های حقوق اقتصادی و تجاری
دوره 3، شماره 3 - شماره پیاپی 11
آبان 1404
صفحه 11-40
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار