نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار، ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.
چکیده
بازار و تنظیم آن صرفاً یک مفهوم اقتصادی نیست، بلکه نهادی است که در بطن خود مفاهیم سیاسی و حقوقی را نیز گنجانده و مفهوم آن در بستر هر کدام از رویکردهای کلان سیاسی، چهره متفاوتی بخود می‌گیرد. هر یک از این رویکردها جهت دستیابی به اهداف و تئوری‌های خویش از ابزارهای متفاوتی جهت تنظیم بازار بهره می‌گیرند؛ دولت‌ها گاهی با نگرش «قواعد» و «ابزار» که از جنس دستور و نظارت هستند و ناشی از حاکمیت و قدرت عمومی دولت و از نوع سیاستهای الزامی و در زمره ابزارهای سنتی مقررات‌گذاری بوده، بهره می‌برند و گاهی با نگرش فراحقوقی، از ابزارهای انعطاف‌پذیر و مدرن حقوقی استفاده می‌کنند. بنابراین متناسب با رویکردها، در میانه‌ی تنظیم روابط دولت و بازار، ابزارهای سه‌گانه «اجباری»، «داوطلبانه» و «ترکیبی» مورد کاربست قرار می‌گیرند که در این ساحت، «شورای رقابت» و «ستاد تنظیم بازار» با ابتنای بر نگرش‌های دوگانه imperium و dominium و استفاده از ابزارهای مختلف مقررات‌گذاری، نقش رگولاتوری را دارا هستند. این نوشتار در آینه شناخت ابزارهای چندگانه و سیاست‌گذاری و جانمایی نهادهای کنترل‌گر بازار، بازاندیشی چندوجهی برای تبیین توانمندی ابزارهای مقررات‌گذاری بر ظرفیت حقوقی-اقتصادی نهادهای تنظیم بازار را مدنظر دارد، با رویکرد توصیفی-تحلیلی ضمن بررسی و فراکافت بازار و نسبت آن با دولت، به بنیادگرایی نهادی و بازاری در بازار سرمایه –به عنوان هدایت‌گران رشد اقتصادی- و حمایت از عاملین اصلی بازار توجه دارد و در گستره‌ای متفاوت، رگلاتوری ابزارهای مرزی و داخلی و همچنین چالش‌های ناکارآمدی تنظیم بازار را لحاظ می‌نماید.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Legal Role of Market Regulatory Institutions in Light of Economic Regulatory Tools
نویسنده [English]
- seyedebadelah jahanbin
Assistant Professor, Faculty of Literature and Humanities, Yasuj University, Yasuj, Iran. ebadjahanbin@gmail.com
چکیده [English]
Market and its regulation are not merely economic concepts; rather, they are institutions that inherently encompass political and legal dimensions. Concept of the market takes different forms depending on the overarching political approaches. Each of these approaches employs distinct tools to regulate the market in pursuit of its objectives and theories. Governments sometimes adopt "rules" and "tools" perspective, which involves order and supervision rooted in state authority and public power, falling under mandatory policies and traditional regulatory instruments. Sometimes, they employ a meta-legal perspective, utilizing flexible and modern legal tools. Accordingly, depending on the approaches, three types of tools—"mandatory," "voluntary," and "hybrid"—are applied to mediate the relationship between state and market. In this context, the "Competition Council" and the "Market Regulation Headquarters" play a regulatory role by relying on the dual perspectives of "Imperium" and "Dominium" and employing various regulatory tools. This paper explores how these dual institutions can function within the framework of the mentioned approaches and the tripartite tools, assuming that these institutions possess meta-legal and modern capacities through more flexible tools. By adopting a descriptive-analytical approach, this study examines the market and its relationship with the state, emphasizing institutional and market fundamentalism in the capital market—as drivers of economic growth—and supporting key market actors. It also considers the regulation of both boundary and internal tools, as well as the challenges of ineffective market regulation
کلیدواژه‌ها [English]
- Market
- State
- Market Regulation
- Regulatory Tools
- Regulatory Theories
کتاب
- پرومه، زورار، بررسی سیاستهای تنظیم بازار در کشورهای مختلف، تهران: نشر مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1385.
- خداداد کاشی، فرهاد، ساختار و عملکرد بازار، نظریه و کاربرد آن در بخش صنعت ایران، تهران: نشر مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1377.
- رنانی، محسن، بازار یا نابازار، چ 1، تهران: نشر سازمان برنامه و بودجه، 1376.
- غنی نژاد، موسی، مقدمهای بر معرفت شناسی علم اقتصاد، چ 1، تهران: موسسه عالی پژوهش در برنامه ریزی و توسعه، 1376.
- گرجی، ابراهیم، ارزیابی مهم‌ترین مکاتب اقتصاد کلان، چ 1، نشر مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1376.
- گریفین، کیت، راهبردهای توسعه اقتصادی، ترجمه حسین راغفر و محمدحسین هاشمی، چ 2، تهران: نشر نی، 1382.
- هاولت، مایکل رامش، مطالعه خط مشی عمومی، ترجمه ابراهیم گلشن، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی، 1380.
مقاله
- آخوندزاده، حمید رضا و علی مروی، «بررسی نقش دولت در تحولات اقتصادی و ارائه الگویی برای ایران (2): اقتصاد ایران و دولت»، مجله راهبرد توسعه، ش 2، 1384، صص 209-230.
- ام کرزنر، اسرائیل، «اطلاع رسانی: آشنایی با مکاتب اقتصادی: مکتب اتریشی»، مجله اقتصادی، ش21 و 22، 1382، صص61-89.
- پرومه، زورار، «اقتصاد و بازرگانی ایران: بررسی سیاستهای تنظیم بازار ایران و مقایسه آن با تجارب کشورهای منتخب»، بررسی‌های بازرگانی، ش25، 1386، صص 11-4.
- چراغی، داود و سمانه قلی پور، «بررسی اثر سیاستهای اقتصادی بر تنظیم بازار چای در ایران»، بررسی‌های بازرگانی، ش 37، 1388، صص 27-42.
- حسینی، شمس الدین و افسانه شفیعی، «تعامل دولت و بازار و رویکرد تنظیم در اقتصاد ایران؛ تأملی در سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی:، فصلنامه پژوهش‌ها و سیاستهای اقتصادی، ش 43، 1386، صص 25-60.
- رودریک، دنی، «پایان اجماع واشنگتنی و آغاز سردگمی واشنگتنی»، ترجمه حسین تسلیمی، مجله اقتصاد سیاسی، س 2، ش 5 و 6، 1386.
- صلاحی‌منش، احمد و افسانه شفیعی، «تحلیل نظری و کاربردی سیر تکوین بازار از کنترل‌های ایجابی تا حدود سلبی»، مجله بررسی‌های بازرگانی، ش ٥٢، 1391.
- کریمی، اکرم، «نقش مدیریت در تنظیم بازار»، ماهنامه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تعاون، ش 184، 1385.
- میرجلیلی، فاطمه، «لایحه مقررات تسهیل کننده رقابت و ضوابط مربوط به کنترل و جلوگیری از شکل‌گیری انحصارات»، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 8024، 1384.
اسناد
- آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور مصوب (23/1/1388).
- اساسنامه سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان مصوب (29/10/1358).
- تصمیم نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور در ستاد پشتیبانی تنظیم بازار (اجازه واردات دویست‌هزار تن شکر جهت توزیع در مراکز صنفی ـ صنعتی و تنظیم بازار با ارز واریزنامه‌ای) مصوب (14/2/1378).
- تصمیم نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور در ستاد پشتیبانی برنامه تنظیم بازار که بر اساس اصل 127 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به استناد تصویبنامه شماره 40214/ت 287 ه مورخ (23/7/73).
- تصمیم نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور در کار گروه کنترل بازار (28/9/1389).
- تصمیم نمایندگان ویژه رئیس‌جمهور به منظور تنظیم بازار پنبه مصوب (3/5/1374).
- مصوبه هیئت دولت (کاهش تعرفه خودرو در راستای تنظیم بازار) مصوب (22/10/1391).
- مصوبه هیئت وزیران (اتخاذ تصمیماتی به منظور فراهم شدن زمینه تنظیم بازار برخی از کالاها) مصوب (13/7/1384).
- گزارش دفتر مطالعات اقتصادی، تنظیم بازار؛ مبانی نظری و عملکرد وزارت بازرگانی، مهر1387.
- گزارش مرکز پژوهشهای مجلس نگاھی حقوقی به محدوده سازمان تعزیرات حکومتی، تیر
- طرح اصلاح الگوی مصرف در خانواده مصوب جلسه 653 شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ (3/9/1388).
قوانین
- قانون اصلاح موادی از برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب (25/3/1378).
- قانون اجرای سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی مصوب (8/11/1386).
- قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب (17/1/1379) .
- قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب (11/6/1383).
- قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب (15/10/1389).
- قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب (16/1/1396).
)