نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار، گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، ایران
چکیده
نظام حقوقی ایران در خصوص دیه جنایت بر اقلیتهای دینی شاهد تحولات مهمی بوده است؛ بطوری که تا سال 1382 به‌دلیل مسکوت ماندن این موضوع در قوانین مدونه و احاله موضوع به فتوای مشهور فقها مطابق با اصل 167 قانون اساسی، دیه این اقلیت‌ها تنها به میزان هشتصد درهم قابل پرداخت بوده است. خلأ قانونی در این خصوص باعث شد در سال 1382 مجلس در مصوبه‌ای، دیه اقلیتهای دینی را معادل دیه مسلمان بداند؛ لیکن شورای نگهبان این مصوبه را خلاف شرع اعلام نمود و با توجه به اصرار مجلس بر مصوبه‌ی خود، موضوع به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع و مجمع در نهایت، نظر مجلس را تأیید نمود. این چالش مجدداً در جریان تصویب قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 بین مجلس و شورای نگهبان ایجاد شد که در نهایت، دیه جنایت بر این اقلیت‌ها به اندازه دیه مسلمانان تعیین شد. بر این اساس، همواره یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در محافل علمی، مبنای حکم قانون‌گذار به پرداخت برابر دیه به اقلیتهای دینی بوده است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی بدین نتیجه رسیده است که اساساً در شریعت اسلام به حکم اولی، تعیین میزان دیه اقلیتهای دینی به رهبر جامعه‌ی اسلامی واگذار شده است تا به اقتضای شرایط، میزان دیه را مشخص نماید. بر این اساس، حکم به تساوی دیه اقلیتهای دینی در قانون مجازات اسلامی، به‌عنوان ثانوی و به جهت عارض شدن یک امری مانند اضطرار یا ضرورت صادر نشده است؛ بلکه این حکم ناشی از اعمال صلاحیت رهبری در تعیین میزان دیه این اقلیت‌ها می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The jurisprudential nature of the ruling on equal Diya for crimes against religious minorities in the Islamic Penal Code
نویسنده [English]
- Mostafa Masoudian
Assistant Professor of jurisprudence and Islamic Law Department, Faculty of Humanity Science, Shahed University, Tehran, Iran
چکیده [English]
The Iranian legal system has witnessed significant developments regarding the Diya for crimes against religious minorities; So that until 2003, due to the fact that this issue remained silent in the codified laws and the matter was referred to the famous fatwa of jurists in accordance with Article 167 of the Constitution, the Diya of these minorities could only be paid in the amount of eight hundred dirhams. The legal vacuum in this regard caused the Parliament to consider the Diya of religious minorities as equivalent to the Diya of Muslims in a resolution in 2003; however, the Guardian Council declared this resolution contrary to the principles of Sharia and, given the Parliament’s insistence on its resolution, the matter was referred to the Expediency Council, and the Council ultimately approved the Parliament’s opinion. The result of this research is that basically in Islamic law, the determination of the amount of Diya for crimes against religious minorities is entrusted to the Imam and the leader of the Islamic community, as a first ruling, to determine the amount of Diya according to the circumstances. Accordingly, the ruling to equalize the Diya for crimes against religious minorities recognized in the constitution with Muslims in the Islamic Penal Code was not issued as a secondary ruling and due to the occurrence of a matter such as urgency or necessity; rather, this ruling is a result of the exercise of the leadership's authority in determining the amount of Diya for these minorities.
کلیدواژه‌ها [English]
- Diya
- religious minorities
- leadership
- crime
- Equality of Diya
الف) فارسی
کتاب
- ارسطا، محمدجواد، تشخیص مصلحت نظام از دیدگاه فقهی حقوقی، تهران: کانون اندیشه جوان، 1389.
- حسینی خامنه‌ای، سید علی، اجوبه الإستفتائات، تهران: دفتر مقام معظم رهبری، بی‌تا.
- کعبی، عباس، تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر قانون اساسی، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، 1395.
- مرکز تحقیقات فقهی قوه قضائیه، نرم‌افزار گنجینه آرای فقهی- قضایی (نسخه 2)، قم: مرکز تحقیقات فقهی قوه قضائیه.
- معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه، مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری، جلد 1، قم: معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه، 1382.
- موسوی خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، جلد 10، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1386.
- مهرپور، حسین، حقوق بشر و راهکارهای آن، تهران: اطلاعات، 1376
مقاله
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، دیه اهل ذمه و شهروندان مسلمان، فصلنامه فقه اهل بیت، 1380، شماره 28، صص 54-31.
قانون
- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358.
- قانون الحاق یک تبصره به ماده 297 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370.
- قانون مجازات اسلامی مصوب 1392.
کتاب
- ابن بابویه، محمد بن على (شیخ صدوق)، من لا یحضره الفقیه، جلد 4، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413 ه ق.
- حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ه ق.
- حسینی شیرازی، سید محمد، الفقه م‍وس‍وع‍ه اس‍ت‍دلال‍ی‍ه فی الفقه الاس‍لام‍ی، بیروت: دارالعلوم، الطبعه الثانیه، 1409 ه ق.
- حکیم، سید محسن، حقائق الاصول، جلد 1، قم: منشورات بصیرتى، بی‌تا.
- طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، جلد 10، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407 ه ق.
- عاملى، سید جواد بن محمد حسینى، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمه، جلد 10، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا.
- کلینى، ابو جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، جلد 7، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407 ه ق.
- مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، قم: انتشارات حکمت، 1348.
- مکارم شیرازى، ناصر، انوار الفقاهه، جلد 1، قم: مدرسه امیرالمؤمنین، 1413 ه ق.
- موسوی خمینى، سید روح اللّه، تحریر الوسیلة، جلد 2، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، 1421.
- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، جلد 7، قم: مرکز نشر آثار شیعه، 1410 ه ق.
- نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404 ه ق.
References
The Holy Quran
Books
- Aamili, Seyyed Javad bin Muhammad Hosseini, Miftah al-Karama fi Sharh al-Qa'aw al-Allamah, vol. 10, Beirut: Dar Ihyaya al-Trath al-Arabi, first edition, beta (in Arabic).
- Arista, Mohammad Javad, Determining the Expediency of the System from a Legal Jurisprudential Perspective, Tehran: Young Thought Center, 2010. (in Persian)
- Deputy of Education and Research of the Judiciary, Collection of Consultative Jurisprudential Theories in Criminal Matters, Vol. 1, Qom: Deputy of Education and Research of the Judiciary, 2003. (in Persian)
- Hakim, Seyyed Mohsen, Haqqet al-Asul, Vol. 1, Qom: Basirti Publications, Beta. (in Arabic)
- Harr Aamili, Muhammad bin Hasan, Wasal al-Shi'a, Qom: Al-Bayt Institute, peace be upon them, 1988. (in Arabic)
- Hosseini Khamenei, Seyyed Ali, Answers to Inquiries, Tehran, Office of the Supreme Leader, Beta. (in Persian)
- Hosseini Shirazi, Seyyed Mohammad, Fiqh Musa'a Astdalaliyyah in Islamic Jurisprudence, Beirut: Darul Uloom, second edition, 1988. (in Arabic)
- Judiciary Jurisprudential Research Center, Judiciary Jurisprudential Opinions Collection Software (Version 2), Qom, Judiciary Jurisprudential Research Center. (in Persian)
- Kaabi, Abbas, Analysis of the Foundations of the Islamic Republic of Iran System Based on the Constitution, Tehran: Guardian Council Research Institute, 2016. (in Persian)
- Kalini, Abu Jafar Muhammad bin Yaqoob, Kafi, vol. 7, Tehran: Dar al-Kutub al-Islami, 1986. (in Arabic)
- Makarem Shirazi, Nasser, Anwar al-Faqaheh, vol. 1, Qom: Amir al-Momenin School, 1992. (in Arabic)
- Mehrpour, Hossein, Human Rights and Its Solutions, Tehran: Ete'lat, 1997. (in Persian)
- Ibn Babuyeh, Muhammad ibn Ali (Sheikh Saduq), Man la yahadrah al-Faqih, Vol. 4, Qom, Jamia Madrasain Hawza Elmiyyah, 1992. (in Arabic)
- Mishkini, Ali, Terminology of Principles, Qom: Hikmat Publications, 1969. (in Arabic)
- Mousavi Khoei, Seyyed Abul Qasim, Majam Rijal Al-Hadith and Description of Tabaqat Al-Rawat, Volume 7, Qom: Shia Works Publishing Center, 1989. (in Arabic)
- Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah, Sahifeh Imam, Vol. 10, Tehran: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works (RA), 2007. (in Persian)
- Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah, Tahrir al-Wasila, vol. 2, Qom: Dar al-Alam Press Institute, 2000. (in Arabic)
- Najafi, Mohammad Hassan, Jawaharlal Kalam in the Explanation of Sharia al-Islam, Beirut: Dar Ihya Al-Tarath al-Arabi, 7th edition, 1983. (in Arabic)
- Tousi, Abu Jafar Muhammad bin Hasan, Tahdeeb al-Ahakam, vol. 10, Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyya, 1986. (in Arabic)
Articles
- Hashemi Shahroudi, Seyyed Mahmoud, "Diya of Dhimmi and Muslim Citizens", Ahlulbayt Fiqh Quarterly, Vol. 28, 2001. Pp: 31-54. (in Persian)
Laws
- Constitution of the Islamic Republic of Iran approved in 1979.
- Law on the Addition of a Note to Article 297 of the Islamic Penal Code, approved in 1991.
- Islamic Penal Code, approved in 1993.
)