نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی.
چکیده
روزانه میلیون‌ها قرارداد در حوزه‌های اقتصادی، تجاری و سیاسی منعقد می‌شود که وفا به آن‌ها نه فقط یک ارزش اخلاقی بلکه یک ضرروت اجتماعی است. اما از طرفی تردید نیست که دین و مذهب در حوزه‌هایی از حقوق دخالت کرده و میان مسلمان و کافر تفاوت ایجاد کرده است. این تفاوت‌ها گرچه گاهی قابل تشکیک و انتقاداند اما به تبع فقه در حقوق موضوعه ایران انعکاس یافته‌اند. پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که آیا تفاوت عقیدتی در اصل لزوم وفا به قراردادها نیز نفوذ کرده یا این حوزه از دخالت مذهب مصون مانده است. فقها به اتفاق، وفا به قرارداد میان مسلمان و اصناف مختلف کفار را لازم دانسته اند. آنان حتی وفا به قرارداد با کفار حربی و دشمنان بالفعل را هم ضروری دانسته اند.
فقیهان همچنین خروج از قرارداد را فقط در موارد خاصی و با شرایط محدودی مجاز و مباح دانسته اند. در این نوشتار روشن می شود که در لزوم وفا به قرارداد با کفار فرقی نمی کند که موضوع قرارداد امور اقتصادی، تجاری و مدنی باشد یا امور سیاسی نظیر جنگ و صلح! همچنین خواهیم دید که موارد نقض قرارداد و خروج یکجانبه از آن بسیار محدود است و از جمله موارد نقض قرارداد که مورد توجه برخی از آیات قرآن کریم قرار گرفته است" نقض متقابل" است. این شیوه نقض که در حقوق بین الملل و کنوانسیون بیع بین المللی کالا به رسمیت شناخته شده است در فقه اسلامی و حقوق ایران مغفول مانده و حقوق ایران از این جهت ناکارآمد است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Pacta Sunt Servanda in Contract with Non-Muslim (A Comparative Study in Islamic Jurisprudence and Iran's Law)
نویسنده [English]
- Hosein Simaei Sarraf
Associate Professor of LawShahid Beheshti University
چکیده [English]
Every day, several contracts are concluded in economic, commercial and political fields, the fulfillment and performance of which is not only a moral matter but also a social necessity. On the other hand, there is no doubt that religion has entered into some areas of law and has created differences between Muslims and non-Muslims. Although these differences can sometimes be questioned and criticized, but they have been reflected in Iran's Law according to Fiqh (Islamic Jurisprudence). The main question of this Article is whether this ideological difference has penetrated to the contracts or this field is free from religion interference. Islamic jurists unanimously consider it necessary to adhere to the contracts between Muslims and different sects of non-Muslims (even military enemies). Also they allow contract withdrawal only in special cases and under limited conditions. This Article shows that even the subject of the contract does not make a difference, whether it is related to economic, commercial and civil affairs or political affairs such as war and peace. Moreover it will be understood that breach of contract and unilateral withdrawal are so confined. Among the limited cases that breach of contracts would be justifiable; there is "reciprocal breach", which has been mentioned in Quran. This type of breach is recognized in international law and CISG, but not in Islamic Jurisprudence and Iranian contract law. Therefore Iran's Law is inefficient in this regard. In this Article the above mentioned breach will be recognized implicitly and it will be concluded that it might be necessary to consider "reciprocal breach" in Iranian contract law.
کلیدواژه‌ها [English]
- Pacta Sunt Servanda
- Treaty
- Non-Muslims
- Ahl-e- Kitab
- Polytheists
- Breach of contract
فهرست منابع
قرآن کریم
نهج‌البلاغه
الف) منابع فارسی
کتاب
- فلسفی، هدایت الله، حقوق بین‌الملل معاهدات، چ 6، فرهنگ نشر نو، 1398.
- ضیایی بیگدلی، محمدرضا، حقوق بین‌الملل عمومی، انتشارات گنج دانش، 1401.
- محقق داماد، سیدمصطفی، حقوق بین‌الملل؛ رهیافتی اسلامی، مرکز نشر علوم اسلامی، 1393.
- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، ج 4، چ 1، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1371.
- هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه فارسی، ج 1، چ 1، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (علیهم السلام)، 1382.
مقاله
- عنایت، سیدحسین، «تنظیم معاهدات بین‌المللی در حقوق کنونی ایران»، مجله حقوقی بین‌المللی، دوره 6، شماره 7، 1365، صص 194-99.
قوانین و مقررات
- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- قانون مدنی
ب) منابع عربی
کتاب
- آبیاری، ابراهیم، مصطفی سقا و عبدالحفیظ شبلی، السیرة النبویة لابن هشام، ج 3، چ 1، بیروت: دار المعرفه، 1414 ق.
- انصاری (شیخ)، مرتضی، کتاب الطهاره، ج 5، چ 1، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.
- انصاری(شیخ)، مرتضی، کتابالمکاسب، ج 6، چ 10، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1430 ق.
- بجنوردی، سید محمد حسن، القواعد الفقهیه، با تحقیق مهدی مهریزی و محمد حسین درایتی، ج 3، چ 1، قم: نشر الهادی، 1377 ش (1419 ق).
- بجنوردی، سید محمد حسن، القواعد الفقهیه، با تحقیق مهدی مهریزی و محمد حسین درایتی، ج 5، چ 1، قم: نشر الهادی، 1377 ش (1419 ق).
- بروجردی، مرتضی، المستند فی شرح العروه الوثقی (تقریرات آیت الله العظمی سید ابوالقاسم الموسی الخویی)، ج 15، چ 1، قم: موسسه احیاءآثارالامام الخوئی، 1420 ق.
- تبریزی، جواد، صراط النجاة فی اجوبه الاستفتائات، ج 7، چ 1، قم: دار الصدیقة الشهیدة (سلام الله علیها)، 1391 ش (1433 ق).
- جواهری، سید محمد، القضا و الشهادات (تقریرات آیت الله العظمی سید ابوالقاسم الموسی الخویی)، ج 1، چ 3، مکتبه الامام الخویی، 1428 ق.
- حائری، مرتضی، کتاب الخمس، چ 3، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1418 ق.
- حب الله، حیدر، قواعد فقه العلاقه مع الآخر الدینی، دراسه فی ضوء النص الإسلامی والمسیحی (الحقوق السیاسیه تطبیقًا)، بیروت: دار روافد للطباعة والنشر والتوزیع، 2020 م.
- حر عاملی، محمد بن حسن بن علی، وسائل الشیعه، ج 18، چ 3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1409 ق.
- حسینی روحانی، سید محمد صادق، فقه الصادق،ج 7، چ 4، قم: نشر آیین دانش، 1435 ق.
- حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی (سید محمد کاظم یزدی)، ج 2، چ 1، قم: دار التفسیر، 1374 ش (1416 ق).
- حلی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکره الفقها،ج 9، چ 1، قم: موسسه آل البیت، 1419ق.
- خراسانی(آخوند)، محمدکاظم بن حسین، کتاب فی الوقف (رسالهای در وقف)، چ 1، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1413 ق.
- خمینی، سید روح الله، کتاب الطهاره، ج 3، چ 1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1421 ق.
- خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، ج 2، دارالانوار، 1403 ق.
- سبزواری (محقق)، محمد باقر، کفایة الاحکام، ج 1، چ 3، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1396ش.
- سیستانی، علی، منهاج الصالحین، ج 1، چ 1، قم: مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، 1415 ق.
- صدر، سید محمد باقر، بحوث فی شرح العروه الوثقی، ج 3، چ 1، قم: مجمع الشهید آیة الله الصدر العلمی، 1408 ق.
- طباطبایی حکیم، محمد سعید، مصباح المنهاج، چ 2، نجف: مؤسسة الحکمة للثقافیة الإسلامیة، 1428 ق.
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 5، چ 3، تهران: کانون انتشارات محمدی، 1363 ش.
- طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج 2، چ 3، تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
- عاملی جبعی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج 6 ، چ 1، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
- غروی تبریزی، میرزا علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی (تقریرات آیت الله العظمی سید ابوالقاسم الموسی الخویی)، ج3، چ 1، قم: انتشارات لطفی، 1407 ق.
- کرکی (محقق)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج 3، چ 1، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، 1414 ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 34، چ 2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403 ق.
- محسنی، محمد آصف، القواعد الاصولیه و الفقهیه فی المتمسک (سید محسن حکیم)، چ 1، قم: نشر پیام مهر، 1382 ش.
- مدرسی، سید محمد تقی، الاستفتائات، ج 2، چ 2، بیروت: مرکز العصر، 1433 ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، الفتاوی الجدیده، ج 1، چ 1، قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام)، 1385 ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهه، چ 1، قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام)، 1425 ق.
- نایینی، محمد حسین، منیه الطالب، تقریر و تصحیح توسط موسی نجفی خوانساری، چ 1، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1418 ق.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 21، چ 7، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418 ق.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 23، چ 7، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418 ق.
- یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، ج 2، چ 1، قم: مکتبه الداوری، 1414 ق.
)